امروزه نفوس و جمعیّت یکی از موضوعات چالشی تمامی جوامع بوده و جامعه جهانی بر ارتباط مستقیم کاهش یا افزایش جمعیت یک منطقه روی پسرفت یا پیشرفت آن منطقه اذعان دارد و تمامی ممالک دنیا در راستای افزایش میزان باروری در زنان؛ نسبت به کاهش محدودیتهای باروری اقدام کرده و ضمن هموار ساختن راههای ازدواج و تشکیل خانواده؛ با رعایت موازین بهداشتی جهت ساخت بستر سالم بارداری زنان؛ اقدامات برجسته و حائز اهمیتی انجام می دهند.

در واقع بهداشت و سلامت جامعه و پیرو آن تکثیر نیروی انسانی مولد و کارآمد، بحث برنامه ریزی برای حمایت از سلامت خانواده را پیش می آورد. از اینرو پشتوانه قدرتمند خانواده در هر کشوری رفاه نسبی ایجاد شده توسط دولت برای آرامش خیال والدین از بستر مناسب پرورش کودکان انها می باشد.

کفایت جمعیّتی سالم یک کشور منجر به ایجاد نیروی کار فعال و در نتیجه رشد اقتصادی و تولید بیشتر؛ رشد فرهنگی و آفرینش هنر و تنوع فرهنگ و هنر می گردد. بالا رفتن جمعیت؛ بازار مصرف وسیعتر را طلبیده و به افزایش بازار تقاضا و تحریک توسعه تجارت و صنعت منجر شده و نیازمند بالا رفتن سطح تحصیلات و دسترسی به نیروی متخصص تر داشته و تخصص بالا فی نفسه به توسعه علم و فنّاوری می انجامد.

امّا صرف اینکه به نرخ رشد جمعیت به عنوان تنها راهکار نجات جامعه از نشستن گرد پیری بر پیکر اجتماع نگریست و بدون برنامه ریزی های مدوّن مدیریت جمعیّتی تنها به زاد و ولد توصیه نمود و هیچ اقدام عملی در جهت حمایت از خانواده ها و تقلیل بار مسئولیت مالی آنها در رشد و تربیت نسل جدید انجام نداد خیال خامی بیش نیست چرا که جمعیت بالا نیازمند مدیریت متخصّصانه؛ ایجاد بسترهای مناسب رشد فردی اجتماعی آنها؛ تامین امکانات رفاهی و اجتماعی برای تک تک افراد اجتماع و فراهم آوردن فرصتهای برابر برای همه اقشار جامعه می باشد که به نوبه خود منجر به پیشرفت پایدار جمعیّتی می گردد.

در حال حاضر؛ آژیر خطر تهدید موالید با سالمندی نزدیک یک چهارم جمعیت کشور به صدا درآمده و بحران کاهش جمعیّت و تقلیل زاد و ولد و عدم تمایل خانواده ها برای فرزندآوری؛ چالش جدّی کشور به عنوان یکی از کشورهای حائز سیاستهای غلط جمعیّتی در دهه های اخیر می باشد.

با در نظر گرفتن خروج سالمندان از هرم جمعیّتی کارآمد کشور در سالهای آتی، خطر افزایش چندین برابری هزینه های نظام سلامت و بهداشت و درمان شرایط نگران کننده پیش رو بوده و انزوای جمعیت باقی به دلیل تک فرزند بودن و از هم گسیختگی محوریت خانواده؛ آسیبهای جبران ناپذیری را بر پیکر جامعه وارد خواهد آورد.

در حال حاضر اگر متوسل به راهکارهای همسو با منافع خانواده ها نشویم در دهه آینده خسارات ناشی از پیری جمعیّت؛ ریسک امنیتی و اقتدار ملی بوده؛ فشار مضاعف وارده بر نظام تامین اجتماعی و بازنشستگی بر کشور وارد شده؛ افزایش هزینه های مراقبت از سالمندان بدون جبران آن توسط نیروی انسانی جوانتر در پی خواهد بود؛ کاهش رشد اقتصادی؛ نبود نیروی کار ماهر و متخصص برای توسیع صنعت و تکنولوژی پیش رو خواهد بود و چالشهای امنیتی و دفاعی و … گریبانگیر کشور شده و نیاز به واردات نیروی انسانی بیگانه _که به نوبه خود ضربات مهلک بر پیکر جامعه وارد می آورد_ ضروری خواهد نمود.

لذا اتخاذ سیاستهای حمایتی همسو با منافع خانواده بدون در نظر گرفتن بار مالی تحمیل شده بر دولت؛ برای افزایش نرخ باروری ضروری می نماید و منافع ملی ناشی از افزایش نرخ زاد و ولد در دراز مدت:؛ بسیار بیشتر از هزینه های مصروفی دولت برای افزایش نرخ باروری خواهد بود و جبران این هزینه ها در کوتاه مدت برای دولت محقّق خواهد شد.

اما باید اعتراف کرد که تحقق چشم انداز جمعیّتی مدنظر؛ برای نجات کشور از سیاهچال پیری جمعیّت باید متناسب با شرایط اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی باشد تا به تحقق آمار جمعیّتی مکفّی منجر گردد.

مقابله با بحران نفوس و جمعیّت نیازمند توجه کلیه نهادهای دولتی و غیر دولتی؛ درگیری همه ارکان جامعه از حاکمیت تا ملت برای ارایه راهکاری شایسته از جمله: برنامه ریزی برای ارتقای سطح آگاهی مردم به ویژه زنان از نتایج کاهش جمعیت؛ ملموس نمودن بحث ارتباط امنیت با جمعیت؛ ترویج فرزندآوری با راه های منطقی و اقناع کننده؛ بسترسازی دسترسی به ابزار پیشگیری از بارداری و بهداشت باروری برای خانواده های مستعد فرزندآوری با معلولیت نسبی؛ ایجاد عشق وانگیزه در والدین برای فرزندآوری مسئولانه؛ سرمایه گذاری روی سرمایه های انسانی و ارزشگذاری بر ماهیّت وجودی نیروها؛ خدمات رفاهی و حمایتی افزون برای خانواده ها؛ مسدودسازی راههای مهاجرت نیروهای جوان در سنین شغلی مفید برای جامعه با تثبیت جایگاه آنها از طریق ایجاد فرصتهای شغلی برای جوانان حتی درمحرومترین مناطق؛ بها دادن به نخبه های علمی و ممانعت از خروج آنها از کشور با تامین آرامش و امنیت همه جانبه؛ سیاستهای تشویقی شایسته از فرزندآوری و … می باشد.

تمامی این راهکارها باید به دور از مباحث سیاسی و مرتبط با سیاست انجام گیرد و نگرش درست و واقع بینانه ای از ارزشهای مثبت فرزندآوری در خانواده ها ایجاد نماید.

در خروج از بحران کاهش جمعیت؛ تاکید بر زندگی جمعی خانوادگی و آگاهسازی خانواده ها از تاثیرات مخرّب روحی روانی ناشی از تک فرزندی روی سلامت فرزندان و خانواده و در مقابل، تشویق خانواده ها به تربیت و رشد بهتر کودکشان در کنار خواهر و برادر و نه به تنهایی؛ از موثرترین راهکارهاست.

زندگی جمعی و چندفرزندی خواه ناخواه ارتباطات مثبت بین اعضای خانواده را موجب شده، به شکلی غیر مستقیم؛ به آموزش مشارکت و همکاری در امور زندگی به کودکان، تقسیم کار در فعالیتهای روزمره زندگی و کمک و یاری به هم منجر می شود. کودک از همان ابتدا بدون نیاز به گذراندن دوره های آموزشی در همان بستر خانواده؛ مسئولیت تکفّل سالمندان، همیاری، تعامل، دوستی و بسیاری موارد مرتبط با زندگی اجتماعی را می آموزد. این امر، شاخصهای رفاهی و انسانی جامعه از جمله امید به زندگی را نیز افزایش می دهد.

مقاله: مینا اصلانی